3 Οκτωβρίου 2012

Πίστη και καινοτομία

Τον Ιανουάριο η οικονομική εφημερίδα Wall Street Journal διέδωσε, πως η εταιρία Kodak, της οποίας το όνομα είναι συνώνυμο με την τεχνολογία της φωτογραφίας στα 130 και πλέον χρόνια ύπαρξής της, οδεύει προς πτώχευση, επειδή η διαχείρισή της απέτυχε ν’ αγκαλιάσει την ψηφιακή τεχνολογία φωτογραφίας. Mια επιχείρηση κολοσσός μπορεί να καταστραφεί αν πάψει να είναι καινοτόμος. Τι θα έπρεπε να είχε κάνει η Kodak; Θα έπρεπε από καιρό να είχε εγκαταλείψει την αναλογική τεχνολογία φωτογραφίας – ειδικά μόλις αντιλήφθηκε ότι η άγκυρα είχε κολλήσει στον πυθμένα της θάλασσας – να κόψει την αλυσίδα της άγκυρας και ν’ αποπλεύσει προς νέους τεχνολογικούς ορίζοντες, σύμφωνα και με την επιταγή των καιρών, αποφεύγοντας έτσι την οικονομική καταστροφή. 

Ως καινοτομία θεωρούνται ανθρώπινα δημιουργήματα που προκύπτουν από μελέτη ή πειραματισμό, όπως π.χ. μια νέα συσκευή, μια νέα μέθοδος ή μια νέα διαδικασία. Καινοτομία μπορεί όμως να είναι και κάτι που διαμορφώνεται απλώς σε νοητικό επίπεδο, π.χ. ένας νέος τρόπος σκέψης, μια νέα αντίληψη ή κάτι που αποτελεί ένα πρωτοπόρο επίτευγμα. Η καινοτομία είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ανθρώπινη ευρηματικότητα και αποτελεί μέρος των ικανοτήτων με τις οποίες είμαστε προικισμένοι. 

Χάρη στην ευρεία επίδρασή της, η καινοτομία θεωρείται, ως ο πλέον σημαντικός παράγοντας για την οικονομία, τις επιχειρήσεις, την επιχειρηματικότητα και γενικά την ευημερία μιας κοινωνίας. Πολλές καινοτομίες έχουν οδηγήσει σε περισσότερη άνεση, ευκολία και αποδοτικότητα. Για παράδειγμα, καινοτομίες που οδήγησαν στη δημιουργία σιδηροδρόμων υψηλής ταχύτητας έκαναν το ταξίδι για τους επιβάτες πιο άνετο, γρήγορο και προσιτό. Καινοτομίες στη κινητή τηλεφωνία και στην πρόσβαση στο διαδίκτυο μας προσφέρουν νέες δυνατότητες για ευκολότερη και πιο άνετη επικοινωνία κι ενημέρωση.

Ανοιχτή καινοτομία

Η έννοια της ανοιχτής καινοτομίας, έτσι όπως την περιέγραψε για πρώτη φορά ο Henry Chesbrough στο βιβλίο του με τίτλο, «Ανοιχτή καινοτομία: Νέα επιτακτική ανάγκη για τη δημιουργία οφέλους από την Τεχνολογία», έχει τελευταίως αποκτήσει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, τόσο στον ακαδημαϊκό όσο και στον επιχειρησιακό χώρο. Στο βιβλίο του, ο Chesbrough, περιγράφει, πώς οι εταιρείες μπορούν να ξεφύγουν από τις παραδοσιακά κλειστές διαδικασίες καινοτομίας με μια πιο ανοιχτή προσέγγιση. 

Αρκετοί παράγοντες έχουν οδηγήσει σε άνοιγμα άλλοτε κλειστών διαδικασιών καινοτομίας. Πρώτον, τα τελευταία χρόνια η κινητικότητα και η διαθεσιμότητα του ανθρώπινου δυναμικού με ιδιαίτερα υψηλή μόρφωση έχει αυξηθεί σημαντικά. Μεγάλα μυαλά βρίσκονται πλέον ελεύθερα και έξω από τα ερευνητικά εργαστήρια γνωστών εταιρειών. Με την εκάστοτε αλλαγή εργοδότη τα στελέχη παίρνουν τις γνώσεις που έχουν αποκτήσει μαζί τους, συμβάλλοντας έτσι σε μια αδιάκοπη ροή γνώσης μεταξύ των επιχειρήσεων. Δεύτερον, το επενδυτικό κεφάλαιο (venture capital) έχει αυξηθεί σημαντικά, και είναι πλέον διαθέσιμο για όποιον έχει καλές κι ελπιδοφόρες ιδέες και τεχνολογίες, αναπτύσσοντας έτσι την επιχειρηματικότητα. Με αυτό τον τρόπο οι δυνατότητες ν’ αναπτυχθούν, πειραματικά, ιδέες και τεχνολογίες έξω από τα στενά πλαίσια μιας επιχείρησης αυξάνονται, είτε υπό τη μορφή μιας εταιρείας spin-off είτε μέσω εμπορεύσιμων αδειών για εκμετάλλευση μιας συγκεκριμένης τεχνολογίας. Τρίτον, οι προμηθευτές παίζουν ολοένα και σημαντικότερο ρόλο στην όλη διαδικασία της καινοτομίας.

Η συνέπεια της εξέλιξης αυτής είναι οι εταιρείες ν’ αναζητούν εναλλακτικούς τρόπους για την αύξηση αποδοτικότητας στην καινοτομική τους δραστηριότητα, είτε μέσω υιοθέτησης νέων τεχνολογιών και ιδεών είτε μέσω συνεργειών με προμηθευτές και ανταγωνιστές. Μια άλλη σημαντική πτυχή είναι η περαιτέρω ανάπτυξη και αδειοδότηση ιδεών και τεχνολογιών που δεν παίζουν μεν πρωταρχικό ρόλο στη στρατηγική μιας εταιρείας, μπορούν όμως να της αποφέρουν κέρδος. Ανοιχτή καινοτομία λοιπόν σημαίνει: συνδυασμός ιδεών εκ των έσω και έξω με σκοπό την προώθηση νέων τεχνολογιών.

Η αναθεώρηση της έννοιας της καινοτομίας, όπως την περιέγραψα, έχει οδηγήσει πολλές εταιρείες στο να εκτιμήσουν τη σημασία που έχει η ανοικτή καινοτομία για τη βιωσιμότητά τους. Το επιχειρησιακό μοντέλο είναι αυτό που παίζει κρίσιμο ρόλο στην όλη υπόθεση, στην εκτίμηση δηλαδή κατά πόσο απαιτείται ή δεν απαιτείται εξωτερική γνώση, επειδή αυτό προκαθορίζει τον τρόπο με τον οποίο δημιουργείται αξία.

Καινοτομία στη σκέψη

Οι ρίζες της καινοτομίας ξεκινούν από τη σκέψη και εξαρτώνται για την υλοποίησή τους, κατά πολύ από τη νοοτροπία και τις αντιλήψεις, το κοινωνικό πλαίσιο, την παιδεία και –γενικά– την  κοινωνική κουλτούρα στην οποία εντάσσεται ένα άτομο. Οι αρχαίοι Αθηναίοι και οι ξένοι που βρίσκονταν κοντά τους, «εις ουδέν έτερον ηυκαίρουν ή λέγειν τι ή ακούειν τι καινότερον». Έτσι μας διαβεβαιώνουν τα βιβλικά κείμενα (Πράξεις 17,21). Η καινοτομία, έστω και αν η λέξη δεν χρησιμοποιείται στις Γραφές, είναι μια βιβλική έννοια. Ο Ιησούς Χριστός διδάσκει, πως τα μπαλώματα καινούργιου υφάσματος σε παλιά ρούχα ή το νέο κρασί σε παλιούς ασκούς χειροτερεύουν μια κατάσταση. Η Καινή Διαθήκη, για την οποία μιλάει ο Χριστός, αποτελεί μια καινοτόμο προσέγγιση του ανθρώπου προς τον Θεό, μέσω της πίστης, και αντικαθιστά την Παλαιά Διαθήκη που προϋπέθετε την προσέγγιση του Θεού μέσω του μωσαϊκού Νόμου. Καινοτόμος είναι επίσης και η καινούργια εντολή του Χριστού (Ιωάννης 13), οι μαθητές «να αγαπούν αλλήλους». Τόσο η διδασκαλία του Ιησού («μετανοείτε», αλλάξτε δηλαδή νοοτροπία) όσο και τα υπόλοιπα κείμενα της Καινής Διαθήκης στο σύνολό τους μιλούν για καινοτομία και όχι για μπαλώματα (Μάρκος 2,21-22), για την καινοτομία που μόνο το Πνεύμα του Θεού φέρνει (Ρωμαίους, 7,6), για ένα «μεταμορφούσθε τη ανακαινώσει του νοός υμών» (Ρωμαίους 12,2), για έναν καινούργιο άνθρωπο (Εφεσίους 2,15) καθώς και για μια νέα δημιουργία ουρανού και γης (Αποκάλυψη 21). 

Η πίστη στο Θεό παράγει καινοτομία;

Ο εγωκεντρισμός στοχεύει στο ν’ αφομοιώνει μόνο. Όταν όμως δέχεται κανείς, χωρίς να δίνει, καταντάει «νεκρός», όπως η Νεκρά Θάλασσα η οποία δέχεται μεν τα νερά του ποταμού Ιορδάνη αλλά πουθενά δεν έχει έξοδο να «ξεχειλίσει». Με όσα ειπώθηκαν πιο πάνω, το πρώτο δείγμα καινοτομίας στη σκέψη είναι η συναίνεση και η συνεργασία. Προϋπόθεση είναι η αλλαγή νοοτροπίας (από εγωκεντρική σε συνεργική) η οποία είναι σε θέση ν’ απελευθερώσει δυνάμεις προς έναν εποικοδομητικό διάλογο με τους συνανθρώπους μας. 

Είναι προφανές, ότι σε μια διαπραγμάτευση το κάθε μέρος που συμμετέχει επιδιώκει να αποκτήσει κάποιο πλεονέκτημα. Τρεις γενικές κατηγορίες διαπραγμάτευσης υπάρχουν:

Η πρώτη κατηγορία αποσκοπεί σε μια συνεννόηση μονομερούς ικανοποίησης. Σε αυτή την κατηγορία η μία ομάδα επωφελείται εξολοκλήρου, εις βάρος της άλλης. Συναντάμε τέτοιου τύπου «συνεννοήσεις» στις διαπροσωπικές μας σχέσεις όταν η μια ομάδα βρίσκεται εξαρχής σε μειονεκτική θέση (π.χ. η σχέση υπερχρεωμένου οφειλέτη προς τον δανειστή). Τις παρατηρούμε επίσης και σε διακρατικές συνθήκες, όταν η μια πλευρά έχει ηττηθεί σ’ έναν πόλεμο, π.χ. στη της Ιαπωνίας στο τέλος του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου. 

Στη δεύτερη κατηγορία ανήκει ο συμβιβασμός. Οι περισσότερες συναινετικές αποφάσεις δικαστηρίων είναι τέτοιου είδους («σολομώντειες») λύσεις. Συχνά, διαπραγματεύσεις που αφορούν θέματα μισθολογικά ή πολιτικά είναι τέτοιου είδους συμβιβαστικές λύσεις. Σκοπεύουν αφενός να γεφυρώσουν ασυμβίβαστες θέσεις, όμως το ύφος τους μειώνει τα οφέλη των δύο πλευρών, έτσι ώστε και οι δύο να νιώθουν ταυτόχρονα κερδισμένες και ηττημένες. 

Υπάρχει όμως και ένας τρίτος δρόμος: η συνεννόηση αμφοτέρου οφέλους (win/win). Με μια τέτοιας μορφής συνεννόηση, όλες οι πλευρές αισθάνονται άνετα με τη λύση που επιτυγχάνεται, και δεσμεύονται περαιτέρω σ’ ένα σχέδιο δράσης. Αυτού του είδους η συνεννόηση θεωρεί τη ζωή ως αρένα συνεργασίας και όχι ως αρένα ανταγωνισμού. Βασίζεται στην ιδέα ότι υπάρχει αφθονία για όλους κι ότι η επιτυχία ενός ατόμου ή μίας πλευράς δεν επιτυγχάνεται εις βάρος της επιτυχίας των άλλων ή αποκλείοντάς την. Συνεννοήσεις αμφοτέρου οφέλους ποντάρουν στην εναλλακτική λύση. Όχι στην αποκλειστικότητα (η λύση σας ή η λύση μας), αλλά στην καλύτερη εφικτή λύση.

Όλα εξαρτώνται από την οπτική γωνία και την προδιάθεσή μας να δούμε το ποτήρι μισοάδειο (θέση απαισιοδοξίας) ή μισογεμάτο (θέση αισιοδοξίας). Δεν εξαρτώνται όλα από την προδιάθεσή μας απέναντι στον αντίπαλό μας με τον οποίο διαπραγματευόμαστε. Πρόκειται και για την αντίληψή μας απέναντι στη ζωή και ειδικά, για το αν είμαστε σε θέση να δούμε το όλον, και όχι μόνο τον εαυτό μας, σε μια συγκεκριμένη υπόθεση.

Η προσωπική σχέση του ανθρώπου με τον Ιησού Χριστό τον καθιστά ικανό να υπερβεί τον πρωτόγονο εαυτό του και ν’ αναζητήσει ανώτερες αρχές που καθορίζουν το είναι του και τον σκοπό του. Ένα παράδειγμα από την Παλαιά Διαθήκη ίσως το κάνει κατανοητό αυτό. Στο βιβλίο της Γένεσης αναφέρεται ένα από τα πρώτα παραδείγματα συνεννόησης, ανάμεσα σε δύο συγγενείς, τον Αβραάμ και τον Λωτ. Κτηνοτρόφοι και οι δυο, τα κοπάδια τους και οι επιχειρήσεις τους είχαν αυξηθεί τόσο που δημιουργούσαν τριβές ανάμεσα στους υπαλλήλους τους. Ο Αβραάμ πήρε την πρωτοβουλία να προτείνει στον ανιψιό του, τον Λωτ, να χωρίσουν τα κοπάδια τους και να κατοικήσουν σε διαφορετικά μέρη για ν’ αποφεύγονται στο μέλλον οι τριβές μεταξύ τους. Η πρόταση του Αβραάμ ήταν μάλιστα να δώσει την ευκαιρία στο Λωτ να διαλέξει πρώτος τον χώρο εγκατάστασής του, κι εκείνος θα «συμβιβαζόταν» με αυτή την επιλογή (βλέπε Γένεση 13,8-9).

Αυτό είναι ένα πρώτο παράδειγμα συνεννόησης αμφοτέρου οφέλους. Η φράση που χαρακτηρίζει τη στάση του Αβραάμ, «δεν είναι πάσα η γη έμπροσθέν σου;» έχει σημασία, επειδή δείχνει έναν άνθρωπο με προδιάθεση γενναιοδωρίας, χωρίς φοβίες να κάνει μια τυχόν αρνητική για το συμφέρον του επιλογή. Είναι στάση που βασίζεται με πίστη στον Θεό που «θα προβλέψει» (Γένεση 22,8).

Ο γνωστός σύμβουλος διοίκησης Stephen Covey γράφει [1]: «Υπάρχουν τρία γνωρίσματα χαρακτήρα σε μια συνεννόηση αμφοτέρου οφέλους. Πρώτον, η ακεραιότητα και δεύτερον η ωριμότητα, δηλαδή η ισορροπία μεταξύ θάρρους κι εκτίμησης. Εάν ένα άτομο μπορεί να εκφράσει τα συναισθήματα και τις πεποιθήσεις του με θάρρος, ταυτόχρονα όμως και την εκτίμησή του για τις πεποιθήσεις και τα συναισθήματα του άλλου, τότε πρόκειται για ώριμο άτομο. Τρίτον, η νοοτροπία αφθονίας, ότι δηλαδή υπάρχει αφθονία για όλους. ... Άνθρωποι με νοοτροπία έλλειψης έχουν τεράστιες δυσκολίες να συμμεριστούν με άλλους αναγνώριση κι επιβράβευση, εξουσία κι εμπιστοσύνη, ακόμη και με τους συνεργάτες τους. Δυσκολεύονται επίσης στο να είναι πραγματικά χαρούμενοι για τις επιτυχίες των άλλων –μερικές φορές ακόμη και με τα μέλη της ίδιας της οικογένειάς τους ή στενούς φίλους και συνεργάτες».

Τις μέρες αυτές, που όλοι γύρω μας διεκδικούν τα συμφέροντά τους χωρίς να βλέπουν και τις ανάγκες του συνόλου, άνθρωποι της Πίστης, σαν τον Αβραάμ, είναι λίγοι, κάνουν όμως τη διαφορά!

[1] Stephen R. Covey, «The 7 Habits of Highly Effective People», Free Press, New York, 1989, σ. 217 -219.

Δεν υπάρχουν σχόλια: